Ngày 16/6/2025, Quốc hội Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XV, Kỳ họp thứ 9 thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương mới số 72/2025/QH15 và chính thức có hiệu lực thi hành kể từ ngày được thông qua.

Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là bước cải cách sâu rộng, thể hiện tư duy đổi mới trong tổ chức và vận hành bộ máy nhà nước ở địa phương so với Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015.

1. UBND cấp tỉnh có quyền được đề xuất phân quyền bổ sung

Nội dung được bổ sung mới trong Luật tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 tại Khoản 3 Điều 12 như sau:

Ủy ban nhân dân cấp tỉnh được đề xuất với Chính phủ đề nghị Quốc hội phân quyền cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền ở địa phương thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn phù hợp với khả năng và điều kiện thực tiễn của địa phương.

Chính phủ có trách nhiệm xem xét, giải quyết đề xuất của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh; trường hợp không đồng ý thì phải trả lời bằng văn bản và nêu rõ lý do.

Theo đó, UBND cấp tỉnh có quyền đề xuất với Chính phủ để Chính phủ đề nghị Quốc Hội quyết định việc phân quyền tại địa phương. Việc phân quyền sẽ không cố định là một tổ chức hoặc cá nhân nào của toàn bộ địa phương trên cả nước, mà sẽ có sự điều chỉnh cho phù hợp với tình hình thực tiễn của địa phương đó dựa trên đề xuất của UBND cấp tỉnh.

Như vậy, vai trò của UBND cấp tỉnh được nâng lên so với trước đây. Điều chỉnh này là hoàn toàn phù hợp với mục tiêu tăng hiệu quả, tăng trách nhiệm của UBND cấp tỉnh. Lý do về cơ chế không phù hợp hoặc cứng nhắc là rào cản cho sự phát triển của các địa phương trong rất nhiều năm nay, đặc biệt là các địa phương có tiềm lực mạnh về con người, điều kiện tự nhiên, văn hóa, xã hội, vì phải tuân theo một cơ chế “thống nhất”, cồng kềnh và không cập nhật kịp so với thực tiễn.

 2. Chủ tịch UBND cấp tỉnh được quyết định điều chỉnh quy trình, thủ tục hành chính

 Khoản 6 Điều 14 Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành quy định như sau:

Trường hợp cần phải thay đổi trình tự, thủ tục, thẩm quyền đang được quy định trong văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước cấp trên mới thực hiện được việc ủy quyền theo quy định tại Điều này thì Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thực hiện điều chỉnh quy định đó tại văn bản ủy quyền do mình ban hành; đối với các trường hợp khác quy định tại khoản 1 Điều này thì cơ quan, tổ chức, cá nhân ủy quyền đề nghị Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh điều chỉnh các quy định đó để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được ủy quyền, bảo đảm yêu cầu về cải cách hành chính theo hướng giảm thủ tục hành chính, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong giải quyết thủ tục hành chính, không quy định thêm thành phần hồ sơ, không tăng thêm yêu cầu, điều kiện, thời gian giải quyết thủ tục đang áp dụng.

Quy định này nhấn mạnh chủ tịch UBND cấp tỉnh có quyền được điều chỉnh quy định do cơ quan nhà nước cấp trên ban hành trong văn bản quy phạm pháp luật về thủ tục hành chính, mà không cần phải xin phép phê duyệt. Đây là một sự đổi mới nổi bật khi đi ngược lại với quy tắc thông thường là chỉ cấp trên mới được bãi bỏ, điều chỉnh quy định của cấp dưới và cấp dưới chỉ có quyền kiến nghị cấp trên điều chỉnh.

Theo quan điểm của tác giả, việc đổi mới này là tiến bộ và nhất quán trong chiến lược cải cách hành chính, nâng cao hiệu quả trong hoạt động của chính quyền mỗi địa phương:

• Việc cho phép chủ tịch UBND cấp tỉnh được điều chỉnh quy định của cấp trên bị khống chế bởi 02 điều kiện gồm: (i) phạm vi chỉ là thủ tục hành chính, và (ii) chỉ được điều giảm thủ tục hành chính hoặc công nghệ hóa.
• Chỉ cho phép chủ tịch UBND cấp tỉnh điều chỉnh, cấp xã không được. Điều này cũng hợp lý vì cần giao quyền cho cấp có trình độ cao, đảm nhận chức năng quy hoạch, quản lý vĩ mô đủ để đánh giá được tính phù hợp của việc điều chỉnh trong tổng thể chiến lược của cả tỉnh. Sự linh hoạt là tốt nhưng nếu quá mất đồng bộ giữa các xã trong cùng một tỉnh sẽ có thể gây ra những thách thức về quản lý và hiệu ứng kinh tế.

3. Tăng quyền hạn đối với chính quyền cấp xã

Khoản 1 Điều 14 Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành quy định:

Ủy ban nhân dân ủy quyền cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân, người đứng đầu cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác, đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Ủy ban nhân dân cấp mình hoặc Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp dưới; Chủ tịch Ủy ban nhân dân ủy quyền cho người đứng đầu cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác, đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Ủy ban nhân dân cấp mình hoặc Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp dưới; người đứng đầu cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh ủy quyền cho Ủy ban nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã; Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã ủy quyền cho công chức thuộc Ủy ban nhân dân cấp mình thực hiện một hoặc một số nhiệm vụ, quyền hạn mà mình được giao theo quy định của pháp luật trong khoảng thời gian xác định kèm theo các điều kiện cụ thể, trừ trường hợp pháp luật quy định không được ủy quyền.

Trong tổ chức hành chính truyền thống, cấp xã thường được coi là “cánh tay nối dài” của chính quyền cấp trên, nhưng lại thiếu thực quyền để giải quyết triệt để những vấn đề phát sinh tại cơ sở. Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 đã phá vỡ lối tư duy hành chính cũ này, khi lần đầu tiên thiết lập rõ cơ chế phân cấp, ủy quyền có điều kiện và có trách nhiệm cho cấp xã. Theo quy định nêu trên, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có thể phân cấp hoặc ủy quyền cho UBND cấp xã thực hiện một số nhiệm vụ, quyền hạn, bảo đảm tính chủ động và linh hoạt trong tổ chức thực hiện. Quy định này không chỉ đơn thuần là giao việc, mà đi kèm là yêu cầu bảo đảm năng lực tổ chức thực hiện, nguồn lực và cơ chế kiểm soát. Cấp xã, vốn là nơi “tiếp xúc đầu tiên và thường xuyên nhất với người dân”, giờ đây được luật pháp thừa nhận vai trò là trung tâm giải quyết các vấn đề dân sinh cấp thiết. Sự thay đổi này kỳ vọng sẽ giúp giảm áp lực cho cấp tỉnh, rút ngắn quy trình xử lý, đồng thời thúc đẩy tinh thần chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức ở cơ sở.